معرفی مهارت های حرکتی کودکان

مهارت‌های حرکتی در کودکان یکی از جنبه‌های اساسی رشد آن‌ها است که شامل توانایی‌های مربوط به حرکت و کنترل بدن می‌شود. این مهارت‌ها به دو دسته اصلی مهارت‌های حرکتی درشت (مانند راه رفتن، دویدن و پریدن) و مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند گرفتن اشیا، نوشتن و استفاده از ابزارهای کوچک) تقسیم می‌شوند. رشد و تقویت این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کند تا توانایی تعامل با محیط اطراف، انجام فعالیت‌های روزمره و بازی‌های تعاملی را به دست آورند. در این مقاله به اهمیت مهارت‌های حرکتی، مراحل مختلف رشد و نحوه تقویت آن‌ها می پردازیم تا والدین و مربیان با استفاده از روش‌های مؤثر، کودکان را در این مسیر همراهی کنند.

مهارت‌های حرکتی درشت

این مهارت‌ها شامل استفاده از عضلات بزرگ بدن، مانند عضلات پاها و بازوها، برای انجام فعالیت‌های بزرگ مانند راه رفتن، دویدن، پریدن و حفظ تعادل هستند. رشد این مهارت‌ها معمولاً از دوران نوزادی آغاز می‌شود و کودکان به تدریج توانایی‌هایی مثل نشستن، ایستادن، خزیدن و راه رفتن را به دست می‌آورند. به عنوان مثال، کودک در حدود ۱۲ تا ۱۸ ماهگی باید بتواند بدون کمک راه برود و اشیا را بردارد.

مهارت‌های حرکتی ظریف

این مهارت‌ها شامل استفاده از عضلات کوچک بدن، به ویژه دست‌ها و انگشتان، برای انجام فعالیت‌های دقیق‌تری مانند گرفتن اشیا، نوشتن، بستن دکمه‌ها و استفاده از قاشق و چنگال است. کودکان معمولاً از حدود ۲ سالگی شروع به توسعه این مهارت‌ها می‌کنند و تا سنین مدرسه توانایی‌هایی مانند بستن بند کفش و نوشتن نام خود را کسب می‌کنند. این مهارت حرکتی شامل حرکات دقیق و کوتاه دست برای انجام کارهای روزمره مانند گرفتن یک قلم، باز کردن در، گرفتن کلید و ….

نوشتن با استفاده از قلم یا مداد و کنترل دقیق آن بر روی کاغذ، یک مهارت حرکتی ظریف است که نیاز به استفاده از عضلات دقیق و دستی دارد. بالابردن اشیاء کوچک مانند سکه، بطری، وسایل آرایشی و … یک مهارت حرکتی ظریف است که نیاز به کنترل دقیق عضلات کوچک دست و انگشتان دارد. این مهارت حرکتی ظریف شامل کار با نخ و سوزن، دوخت، بافت و تعمیر لباس و چرم است و نیاز به کنترل دقیق و حرکات دستی دقیق دارد. بازی با اشیاء کوچک مانند پازل، لگو، بازی‌های کارتی و … نیز یک مهارت حرکتی ظریف است که نیاز به کنترل دقیق انگشتان و دست دارد.

تقویت مهارت های حرکتی ظریف نیز مانند تقویت مهارت های حرکتی درشت در کودکان بسیار مهم است و با تمرین و اجرای منظم این حرکات، عملکرد فیزیکی کودکان بهبود می‌یابد و آن‌ها برای انجام فعالیت‌های روزمره و ورزشی آماده می‌شوند. برای آشنایی با لیست وسایل خانه بازی و وسایل شهربازی می‌توانید از بازی سازان کمک بگیرید.

توسعه مهارت‌های حرکتی

رشد مهارت‌های حرکتی به کودکان کمک می‌کند تا با محیط خود تعامل کنند و استقلال بیشتری پیدا کنند. به عنوان مثال، بازی‌های ساده‌ای مانند دویدن و پرتاب توپ به تقویت مهارت‌های حرکتی درشت کمک می‌کند، در حالی که فعالیت‌هایی مانند پازل‌ها و کاردستی‌ها برای بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف موثر هستند. برای تشویق توسعه این مهارت‌ها، والدین می‌توانند از بازی‌ها و فعالیت‌های مختلفی که مناسب سن و سطح مهارت کودک هستند، استفاده کنند. برخی از این فعالیت‌ها شامل بازی‌های فضای باز، استفاده از ابزارهای حرکتی مثل توپ و سه‌چرخه، و انجام کارهای روزمره مانند بستن زیپ یا بستن بند کفش است. مهارت‌های حرکتی که باید در هر سن تقویت شوند، بسته به مراحل رشدی کودکان متفاوت است. در ادامه، مهارت‌های حرکتی عمده برای هر گروه سنی را بررسی می‌کنیم.

تقویت مهارت های حرکتی دوران نوزادی (۰ تا ۱۲ ماه)

در این دوره، تمرکز بر توسعه مهارت‌های حرکتی درشت است. مهارت‌های کلیدی شامل:

• کنترل سر و گردن: نوزاد باید قادر به نگه‌داشتن سر خود باشد.
• نشستن بدون کمک: حدود ۶ تا ۹ ماهگی، نوزاد باید بتواند بدون حمایت بنشیند.
• غلتیدن و خزیدن: نوزادان در این دوره باید توانایی خزیدن یا غلتیدن را کسب کنند تا بتوانند با محیط اطرافشان تعامل کنند.
• ایستادن با کمک: در حدود ۱۲ ماهگی، نوزادان شروع به ایستادن با کمک می‌کنند و حتی ممکن است اولین قدم‌های خود را بردارند.

تقویت مهارت های حرکتی دوران نوپایی (۱ تا ۳ سال)

در این مرحله، کودکان به طور گسترده مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف خود را توسعه می‌دهند:

• راه رفتن و دویدن: در سن ۱ تا ۲ سالگی، کودکان باید به راه رفتن مسلط شوند و در سنین بالاتر دویدن را نیز تمرین کنند.
• بالا رفتن از پله‌ها: در حدود ۲ سالگی، کودک می‌تواند با استفاده از دست‌ها از پله‌ها بالا برود و در سن ۳ سالگی بدون کمک این کار را انجام دهد.
• پرتاب و گرفتن توپ: این مهارت کمک به هماهنگی دست و چشم کودک می‌کند.
• مهارت‌های حرکتی ظریف: شامل استفاده از قاشق و چنگال، کشیدن نقاشی‌های ساده و کار با ابزارهایی مثل مداد یا پازل‌های ساده

تقویت مهارت های حرکتی دورانپیش‌دبستانی (۳ تا ۵ سال)

در این سن، کودکان باید به بهبود هماهنگی و تعادل خود بپردازند:

• پریدن از ارتفاع های کوتاه: در این سن کودکان می‌توانند به خوبی بپرند و حتی از بلندی‌های کوچک نیز بپرند.
• دوچرخه‌سواری با سه‌چرخه: کودکان در سن ۳ تا ۴ سالگی می‌توانند از سه‌چرخه استفاده کنند و این مهارت باعث بهبود تعادل و هماهنگی می‌شود.
• نقاشی و برش کاغذ: این مهارت‌ها به تقویت عضلات دست کمک می‌کنند و برای رشد مهارت‌های حرکتی ظریف مهم هستند

تقویت مهارت های حرکتی دوران سن مدرسه (۵ تا ۷ سال)

کودکان در این سن به مهارت‌های حرکتی پیچیده‌تری نیاز دارند:

• دوچرخه‌سواری بدون چرخ‌های کمکی: در حدود ۵ تا ۷ سالگی، بسیاری از کودکان می‌توانند دوچرخه‌سواری کنند.
• بازی‌های تیمی: مهارت‌هایی مانند پرتاب و گرفتن توپ یا انجام ورزش‌هایی مثل فوتبال و بسکتبال که نیاز به هماهنگی بیشتری دارند، در این سن رشد می‌کنند.
• نوشتن: توانایی نوشتن حروف و کلمات با دقت، یکی از مهارت‌های مهم حرکتی ظریف در این سن است.

تقویت مهارت های حرکتی دوران ۷ سال به بالا

در این سن، مهارت‌های حرکتی پیچیده‌تری مانند بازی‌های ورزشی تخصصی و هنری توسعه می‌یابند:

• ورزش‌های رقابتی: کودکان می‌توانند در ورزش‌های تیمی و فردی شرکت کنند و مهارت‌هایی مثل دویدن، شنا یا ورزش‌های گروهی مانند والیبال را بهبود دهند.
• فعالیت‌های دقیق‌تر: در زمینه‌های هنری مانند نقاشی‌های دقیق‌تر، کاردستی‌های پیچیده‌تر و استفاده از ابزارهای هنری تخصصی نیز توانایی‌های حرکتی ظریف آن‌ها پیشرفت می‌کند.

عوامل تاثیر گذار بر روی مهارت های حرکتی کودکان

از راهکارهای مفید برای تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان می‌توان به توجه به نیازهای حرکتی خاص کودکان اشاره کرد. به عنوان مثال، اگر کودک شما به حرکت و ورزش بیش از حد علاقه‌مند است، می‌توانید او را به ورزش‌هایی مانند شنا، بسکتبال و … راهنمایی کنید. همچنین، اگر کودک شما به حرکات آرام و طبیعی علاقه‌مند است، می‌توانید به او رقص، یوگا و تمرینات تنفسی را پیشنهاد دهید.

همچنین، توجه به تغذیه سالم و مناسب نیز می‌تواند به تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان کمک کند. مصرف مواد غذایی سالم و مناسب شامل میوه‌ها، سبزیجات، ماهی، گوشت، غلات و لبنیات می‌تواند به تقویت عضلات و استخوان‌های کودکان کمک کند و بهبود رشد و توسعه شان منجر شود. خواب کافی و منظم نیز برای تقویت مهارت‌های حرکتی در کودکان بسیار حائز اهمیت است. خواب کافی به کودکان کمک می‌کند تا انرژی لازم برای فعالیت‌های روزانه خود را داشته باشند و قادر به انجام تمرینات حرکتی باشند.

توجه به سلامت عمومی کودکان نیز می‌تواند به تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان کمک کند. برای مثال، اگر کودک شما مشکلاتی مانند بیماری‌های تنفسی، آسم، حساسیت‌های غذایی یا نارسایی بینایی دارد، ممکن است توانایی حرکتی آن کودک تحت تأثیر قرار گیرد. بنابراین، توجه به سلامت عمومی کودکان بسیار مهم است. به طور کلی تقویت مهارت‌های حرکتی در کودکان به کمک تمرینات و بازی‌های حرکتی، تغذیه سالم و مناسب، خواب مناسب و توجه به سلامت عمومی کودکان می‌تواند به بهبود رشد و توسعه شان و بهبود کیفیت زندگی شان کمک کند. عوامل متعددی در تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان نقش دارند. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:

محیط بازی و فعالیت بدنی

کودکان برای رشد مهارت‌های حرکتی نیاز به محیط‌هایی دارند که به آن‌ها امکان تحرک آزادانه و انجام فعالیت‌های مختلف بدنی را بدهد. پارک‌ها، فضاهای بازی باز و زمین‌های بازی، فرصت‌های مناسبی برای حرکت و فعالیت بدنی محسوب می شود. شما همچنین می توانید از خانه بازی هایی که تاب و سرسره پارکی دارند، برای تقویت مهارت های حرکتی کودکان استفاده کنید. در خانه نیز می‌توان محیط‌های امنی ایجاد کرد تا کودک بتواند به فعالیت‌های جسمی بپردازد.

بازی‌های فعال و ورزش‌ها

بازی‌هایی مانند پرش، دویدن، توپ‌بازی و حتی دوچرخه‌سواری نقش بسیار مهمی در توسعه مهارت‌های حرکتی درشت دارند. همچنین، بازی‌هایی که نیاز به استفاده از دست‌ها و انگشتان دارند (مثل نقاشی، پازل و کار با اسباب‌بازی‌های کوچک)، به بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف کمک می‌کنند.

رشد شناختی و عاطفی

کودکان از طریق فعالیت‌های شناختی و عاطفی، مثل بازی‌های تعاملی یا گروهی، یاد می‌گیرند که چگونه از بدن خود برای دستیابی به اهداف مختلف استفاده کنند. این فعالیت‌ها به رشد توانایی‌های حرکتی و ایجاد هماهنگی بین ذهن و بدن کمک می‌کند.

تغذیه سالم

رژیم غذایی سالم و متعادل، با فراهم کردن مواد مغذی ضروری برای رشد عضلات و استخوان‌ها، نقش کلیدی در تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان دارد. ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌ها به تقویت قدرت عضلات و بهبود عملکرد حرکتی کمک می‌کنند.

تشویق والدین و مربیان

حمایت و تشویق والدین و مربیان در رشد مهارت‌های حرکتی کودکان بسیار مؤثر است. تشویق به انجام فعالیت‌های بدنی و ایجاد چالش‌های مناسب، انگیزه کودک را برای تقویت این مهارت‌ها افزایش می‌دهد.

تمرینات منظم و مداوم

تمرینات روزانه و مداوم به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی خود را تقویت کنند. به عنوان مثال، بازی‌های تعادلی، تمرین‌های کششی و بازی‌های هماهنگی دست و چشم (مانند پرتاب و گرفتن توپ) به بهبود مهارت‌های حرکتی کمک می‌کند.

بازی‌های گروهی و اجتماعی

بازی‌های گروهی و فعالیت‌های تیمی، علاوه بر تقویت مهارت‌های اجتماعی، به بهبود هماهنگی بدنی و مهارت‌های حرکتی کمک می‌کند. کودکان در تعامل با دیگران، به سرعت حرکات و تکنیک‌های جدیدی را یاد می‌گیرند. این عوامل همگی به صورت هم‌افزا به توسعه و تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان کمک می‌کنند و به آن‌ها امکان می‌دهند تا به‌طور طبیعی و سالم رشد کنند.

تقویت مهارت‌های حرکتی در کودکان با نیازهای خاص

تقویت مهارت‌های حرکتی در کودکان با نیازهای خاص به استراتژی‌های ویژه و تمرینات خاصی نیاز دارد که با توجه به نوع و شدت نیاز کودک تنظیم می‌شوند. این کودکان ممکن است به دلیل شرایطی مانند اختلالات طیف اوتیسم، نارسایی توجه/فزون‌فعالی (ADHD)، اختلالات یادگیری یا مشکلات جسمانی، به حمایت و تمرینات بیشتری برای بهبود توانایی‌های حرکتی خود نیاز داشته باشند. در ادامه به برخی از استراتژی‌ها و روش‌های موثر برای تقویت مهارت‌های حرکتی در این کودکان اشاره می‌کنیم:

کاردرمانی (Occupational Therapy)

کاردرمانگران با استفاده از فعالیت‌های هدفمند به تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها ممکن است شامل استفاده از ابزارهای تخصصی، بازی‌های حرکتی یا تمرینات خاص برای بهبود کنترل عضلات و هماهنگی دست و چشم باشد. کاردرمانی همچنین به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای انجام فعالیت‌های روزمره، مانند بستن دکمه‌ها، استفاده از مداد و حتی غذا خوردن مستقل، را بیاموزند.

فیزیوتراپی

کودکانی که با مشکلات جسمانی و حرکتی مواجه هستند، ممکن است نیاز به فیزیوتراپی داشته باشند. فیزیوتراپیست‌ها بر روی تقویت عضلات و بهبود تعادل و هماهنگی تمرکز می‌کنند. تمرینات فیزیکی بهبود دهنده حرکات درشت، مانند راه رفتن، دویدن و پرش، برای این کودکان طراحی می‌شوند. این نوع درمان برای کودکانی که دارای ضعف عضلانی یا مشکلات تعادلی هستند، بسیار مؤثر است.

استفاده از تجهیزات کمکی

برخی از کودکان با نیازهای خاص، برای تقویت مهارت‌های حرکتی خود نیاز به تجهیزات کمکی مانند واکر، ویلچر یا ابزارهای دیگر دارند. این تجهیزات به آن‌ها کمک می‌کند تا استقلال بیشتری پیدا کنند و بهتر با محیط اطراف تعامل کنند.

بازی‌های مناسب برای تقویت مهارت‌های حرکتی

بازی‌های حرکتی، مانند پریدن، پرتاب و گرفتن توپ، بهبود دهنده مهارت‌های حرکتی درشت هستند. از سوی دیگر، بازی‌هایی که نیاز به دقت و کنترل دست دارند، مانند پازل‌ها، بازی‌های ساخت و ساز، نقاشی و کار با خمیر بازی، برای بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف مناسب‌اند. بازی‌هایی که به کودکان امکان می‌دهند با دست‌ها و انگشتان خود کار کنند، به تقویت هماهنگی عضلات کوچک و بهبود مهارت‌های دقیق کمک می‌کنند.

رویکردهای حسی-حرکتی (Sensory-Motor Integration)

بسیاری از کودکان با نیازهای خاص ممکن است مشکلاتی در پردازش اطلاعات حسی داشته باشند که روی توانایی حرکتی آن‌ها تأثیر بگذارد. یکپارچگی حسی-حرکتی یک رویکرد درمانی است که به کودکان کمک می‌کند تا ارتباط بهتری بین حواس خود و حرکات بدنشان برقرار کنند. تمرینات مانند بازی با شن، آب یا ابزارهای دیگر که تجربه‌های حسی متفاوتی را ارائه می‌دهند، به کودکان در تقویت مهارت‌های حرکتی کمک می‌کند.

بنابراین، مهارت‌های حرکتی در کودکان بسیار مهم و اساسی هستند و برای بهترین شکل رشد و توسعه کودکان، توصیه می‌شود که والدین و مربیان به طور کامل به این مهارت‌هاتوجه کنند و با بازی‌های مختلفی کودکان را در بهبود و تقویت این مهارت‌ها یاری کنند.

برای آشنایی با بهترین بازی های مهارتی کودکان به مقاله ای با همین عنوان در وبلاگ بازی سازان سر بزنید.

پشتیبانی‌های آموزشی

در محیط‌های آموزشی، استفاده از برنامه‌های آموزشی ویژه (IEP) که برای کودکان با نیازهای خاص طراحی شده‌اند، به آن‌ها کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی خود را توسعه دهند. این برنامه‌ها شامل تمرینات روزمره و بازی‌های متنوعی است که به تقویت حرکات درشت و ظریف کمک می‌کند.

ورزش‌ها و فعالیت‌های ساختاریافته

ورزش‌هایی مانند شنا، ژیمناستیک و یوگا به بهبود مهارت‌های حرکتی و تعادل در کودکان با نیازهای خاص کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند به تقویت عضلات و بهبود توانایی‌های حرکتی آن‌ها کمک کنند.

تشویق و ایجاد محیط حمایتی

تشویق و حمایت مداوم از کودکان با نیازهای خاص برای تقویت مهارت‌های حرکتی بسیار مهم است. محیط حمایتی که در آن کودک احساس امنیت و اعتماد به نفس کند، به او کمک می‌کند تا با انگیزه بیشتری در تمرینات و فعالیت‌های حرکتی شرکت کند. در نهایت، کلید موفقیت در تقویت مهارت‌های حرکتی کودکان با نیازهای خاص، استفاده از روش‌های متنوع و توجه به نیازهای فردی هر کودک است.

جمع بندی 

در نهایت، مهارت‌های حرکتی نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه کلی مهارت های کودکان ایفا می‌کنند. از توانایی‌های حرکتی درشت که به کودک امکان تعامل با محیط و فعالیت‌های بدنی را می‌دهند، تا مهارت‌های ظریف که پایه‌گذار فعالیت‌های دقیق‌تر و پیچیده‌تر مانند نوشتن و نقاشی هستند، همگی به شکلی کاربردی و هماهنگ باید تقویت شوند. والدین و مربیان با بازی و تمرین های کاربردی و متناسب با هر سن، می‌توانند به رشد این مهارت‌ها کمک کرده و کودک را برای داشتن یک زندگی فعال و سالم آماده کنند. با در نظر گرفتن نیازهای فردی هر کودک و استفاده از روش‌های آموزشی صحیح، می‌توان به توسعه کامل و بهینه این مهارت‌ها دست یافت و زمینه را برای رشد بهتر در مراحل بعدی زندگی فراهم کرد.